Jos Verstraten: ‘Mogelijk extra pijnpunten bij verlies van derogatie’

Nederland verliest derogatie in 2026. De Kamerbrief die het ministerie van LNV daarover deze week verstuurde, maakte een einde aan alle onduidelijkheid hierover. Toch bevat de brief diverse paragrafen en zinnen die vragen oproepen.

Jos Verstraten, actief voor de LTO-vakgroep Melkveehouderij voor de onderwerpen bodem- en waterkwaliteit, helpt om daar waar mogelijk, duidelijkheid te verschaffen bij zeven vragen..

De Kamerbrief gaat over een conceptbesluit. Hoe zeker is het dat het Nitraatcomité van de Europese Commissie het afschaffen van derogatie daadwerkelijk goedkeurt?

‘De stemming van de lidstaten is op 15 september, pas daarna is er echt zekerheid. Maar de grote lijnen van dit concept zullen zo goed als zeker worden goedgekeurd. Het zijn de details die nog vragen oproepen en extra pijn kunnen gaan doen. Of populair gezegd: de duivel zit in de details.’

Welke pijnpunten kunnen het verlies van derogatie nog vergroten?

‘Een voorbeeld daarvan is dat er gebieden aangewezen gaan worden waar derogatie sneller wordt afgebouwd en waar de gebruiksnorm voor stikstof kan worden verlaagd. Hoe groot is dat zogenoemde “verontreinigd gebied” en hoe laag wordt die gebruiksnorm? In het gunstigste geval zijn het de percelen die in waterwingebieden liggen, maar in het slechtste geval kunnen het wel eens alle gebieden zijn waarvoor in de huidige derogatieregels al strengere normen gelden, de droogtegevoelige zandgronden. Dan heb je het wel over zo’n 40 procent van alle landbouwgrond.’

Waarom wordt derogatie niet verlengd?

‘Voor de Europese Commissie is de belangrijkste officiële motivatie nu dat de waterkwaliteit sinds 2018 is verslechterd. Dat droge weersomstandigheden mede de oorzaak zijn van de verminderde waterkwaliteit erkent de commissie wel, maar toch dringt deze aan op verkleining van de veestapel en vindt ze het gunnen van een derogatie niet langer verantwoord.’

‘Nederland heeft tot en met afgelopen najaar nog gepleit voor gewasderogatie, gedragen door de sector, maar die plannen kunnen nu definitief de prullenbak in. Ierland heeft recent wel nieuwe derogatie gekregen met nog strengere eisen. In België verloopt de derogatie per 1 januari 2023 en zij weten nog niets. Maar in België zien ze ook wat er in Nederland gebeurt en zullen ze niet heel hoopvol zijn over verlenging.’

Om de financiële pijn te verzachten komt er 130 miljoen euro transitievergoeding beschikbaar. Is dat genoeg?

‘Die vergoeding kwam voor ons als een verrassing. Al is het geen subsidie, zoals sommige media schrijven. Het is een vergoeding die er de komende drie jaar voor moet zorgen dat boeren niet massaal grasland gaan scheuren. Ik denk dat de vergoeding ervoor zal zorgen dat komend jaar nog veel bedrijven mee zullen doen aan derogatie, omdat je dan toch nog 220 in plaats van 170 kg stikstof per hectare mag uitrijden. Maar 2025 wordt cruciaal, dan is het nog maar 190 kg. Dan zullen veel boeren overwegen of het nog wel lonend is om mee te doen. Een groot deel van de vergoeding zal straks terechtkomen bij boeren die toch wel gras blijven telen, omdat dat past bij de grondsoort. En je zult zien dat de vergoeding onvoldoende is om boeren op bijvoorbeeld zandgronden te motiveren geen grasland te scheuren.’

Met de vergoeding wil LNV grasland scheuren voorkomen. Waarom is dat zo belangrijk?

‘De lidstaten van de EU hebben vastgelegd dat een bepaald areaal van de landbouwgrond uit blijvend grasland moet bestaan. Lidstaten moeten dat beschermen, als onderdeel van de vergroening ter bevordering van biodiversiteit. Voor Nederland ligt die grens op 39 procent en afgelopen jaren zaten we daar 3 tot 4 procent boven. Stoppen met derogatie kan betekenen dat we snel door die ondergrens zakken en dan zal de EU Nederland verplichten om maatregelen te nemen om dat te herstellen.’

‘Nitraat spoelt onder grasland minder makkelijk uit. Hoe meer grasland, hoe beter de waterkwaliteit. De afbouw van derogatie gaat naar verwachting dus zeker niet bijdragen aan het verbeteren van de waterkwaliteit, daarom zinspeelt het ministerie op aanvullend beleid. LNV hoopt dat de vergoeding komende drie jaar genoeg is om voldoende grasland te behouden. In die jaren zal er dan geprobeerd worden om het areaal grasland én blijvend grasland wettelijk vast te leggen in het kader van de grondgebonden melkveehouderij. Als we niet opletten betaalt de veehouderijsector straks dus twee keer de rekening.’

LNV meldt dat een mogelijke goedkeuring voor kunstmestvervangers afkomstig uit dierlijke mest geen onderdeel is van het conceptbesluit. Waarom is dat?

‘Voor ons is het een grote frustratie en een gemiste kans dat kunstmestvervangers niet zijn meegenomen. Je ontneemt boeren een perspectief. Juist kunstmestvervangers zijn een onderdeel van de oplossing; je vangt ammoniak af en zet dat in als meststof. Door stopzetting van derogatie worden boeren gedwongen tot keuzes maken: investeren in grond, anders boeren, schaalvergroting, stalinnovatie of stoppen. Dit gaat er namelijk wel inhakken. Innovatie heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in de landbouw, maar als je daar nu in wilt investeren wil je wel zekerheid hebben over spelregels.’

Heeft protest aantekenen in Brussel nog zin?

‘Nederland bungelt op meerdere fronten onderaan lijstjes als het gaat om milieu en klimaat. In de EU wordt daar heel kritisch naar gekeken en we merken al langer dat Nederland de onderliggende partij is. Als LTO konden we altijd lobbywerk verrichten in Brussel, maar de laatste jaren kregen we steeds vaker het gevoel dat we alleen maar op de tribune zaten. We hebben gewezen op studies die aantonen dat dierlijke mest niet meer uitspoelt dan kunstmest en aangetoond dat derogatie bijdraagt aan kringlooplandbouw en géén negatief effect heeft op de waterkwaliteit. Dat is altijd een harde voorwaarde geweest. Maar daar wordt niets mee gedaanj. De Europese commissie vindt simpelweg dat er te veel vee is in Nederland en er dus teveel wordt bemest, ook met kunstmest. Daarom wordt er nu dus aan die knoppen gedraaid.’

‘Het Nederlandse ministerie van landbouw staat in feite onder curatele van Brussel. Terugmeppen is lastig, maar als je geen protest aantekent ga je op de rug liggen en ben je de onderliggende partij. Zeker met de wetenschap dat meerdere agenda’s en meerdere doelen achter dit besluit zitten, moet je wel van je laten horen. De stikstofproblematiek heeft in het derogatiebesluit dan ook nadrukkelijk een rol gespeeld.’